Trái phiếu và cách phân loại trái phiếu

Trái phiếu là một công cụ tài chính phổ biến trong các thị trường tài chính toàn cầu. Được coi là một hình thức vay nợ, trái phiếu cho phép các tổ chức hay chính phủ huy động vốn từ các nhà đầu tư trái phiếu bằng cách phát hành những tài liệu cam kết trả lại vốn với lãi suất xác định trong một khoảng thời gian nhất định. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu hơn về trái phiếu để đầu tư chứng khoán hợp lý.

Khái niệm về trái phiếu

Trái phiếu tiếng anh là Bonds. Đây là một loại chứng khoán thể hiện nghĩa vụ nợ của người phát hành đối với người sở hữu trái phiếu (được gọi là trái chủ) trong một khoảng thời gian nhất định với lãi suất quy định trước. Số tiền mà người sở hữu phải chi để mua trái phiếu gọi là gốc.

Trái phiếu là một công cụ tài chính phổ biến trong các thị trường tài chính toàn cầu (Nguồn: Thư viện pháp luật)

Khi đến hạn, người phát hành phải trả cho người sở hữu cả gốc lẫn lãi suất của trái phiếu theo thỏa thuận ban đầu. Nói cách khác, trái phiếu chính là loại chứng khoán nợ. Do đó, người sở hữu trái phiếu không chịu trách nhiệm về cách sử dụng vốn vay của người phát hành. Người phát hành phải trả lại cả gốc và lãi suất đúng hạn theo thỏa thuận ban đầu.

Cách phân loại trái phiếu

Theo người phát hành

Trái phiếu được phát hành bởi các tổ chức và cơ quan khác nhau để huy động vốn từ nhà đầu tư. Sự khác nhau về người phát hành ảnh hưởng đến tính chất và mức độ rủi ro của từng loại trái phiếu. Dưới đây là các phân loại chính dựa trên người phát hành:

Trái phiếu Chính phủ (Công trái):

• Phát hành bởi Chính phủ để huy động vốn từ người dân và các tổ chức.
• Được coi là loại chứng khoán an toàn và ít rủi ro nhất trên thị trường.

Phân loại trái phiếu theo người phát hành được chia dưới ba hình thức (Nguồn: Nhadatvui)

Trái phiếu doanh nghiệp

• Phát hành bởi các doanh nghiệp để huy động vốn cho sản xuất kinh doanh.
• Có nhiều loại với các kỳ hạn và lãi suất đa dạng.

Trái phiếu ngân hàng và tổ chức tài chính

 Phát hành bởi ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính để thu hút vốn từ nhà đầu tư.

Theo hình thức

Trái phiếu là công cụ đầu tư phổ biến, được nhiều nhà đầu tư yêu thích vì tính an toàn và tiềm năng sinh lời ổn định. Tuy nhiên, thị trường đầu tư trái phiếu hiện nay rất đa dạng với nhiều loại hình khác nhau, làm cho việc lựa chọn phù hợp trở nên khó khăn đối với nhà đầu tư.

Trái phiếu theo hình thức có hai loại chính (Nguồn: Tin nhanh chứng khoán)

Cụ thể, trái phiếu theo hình thức được chia thành hai loại chính:

• Trái phiếu vô danh: Đây là loại trái phiếu phổ biến nhất trên thị trường. Trên trái phiếu vô danh không ghi tên người mua, quyền lợi của người nắm giữ trái phiếu được xác định bởi sở hữu vật lý của trái phiếu.
• Trái phiếu ghi danh: Trên trái phiếu ghi danh ghi tên người mua và được lưu ký tại sổ sách của tổ chức phát hành. Người đầu tư trái phiếu ghi danh được hưởng đầy đủ các quyền lợi theo quy định của pháp luật và hợp đồng phát hành trái phiếu.

Ngoài ra, trái phiếu còn có thể được phân loại theo hình thức chứng từ như sau:

• Trái phiếu giấy: Đây là loại trái phiếu truyền thống, được in ấn trên giấy tờ có giá.
• Trái phiếu điện tử: Đây là loại trái phiếu được lưu ký và giao dịch dưới dạng dữ liệu điện tử.

Theo lợi tức

Lợi tức là một trong những yếu tố quan trọng nhất thu hút nhà đầu tư khi tham gia thị trường trái phiếu. Để giúp nhà đầu tư dễ dàng lựa chọn trái phiếu phù hợp với nhu cầu và khả năng chấp nhận rủi ro của mình, thị trường đầu tư trái phiếu phân loại trái phiếu theo lợi tức thành ba loại chính:

• Trái phiếu có lãi suất cố định: Đây là loại trái phiếu mà lợi tức được xác định cố định dưới dạng một tỷ lệ phần trăm trên mệnh giá.
• Trái phiếu có lãi suất biến đổi: Được gọi là loại trái phiếu mà lãi suất thay đổi theo từng giai đoạn, phụ thuộc vào mức lãi suất tham chiếu hiện tại.
• Trái phiếu không trả lãi suất: Đây là trái phiếu không trả lãi, được mua vào với giá thấp hơn mệnh giá và được trả lại số tiền bằng mệnh giá khi đáo hạn.

Trái phiếu theo lợi tức có ba loại chính (Nguồn: Trung tâm NCKH & ĐT chứng khoán)

Theo mức độ đảm bảo thanh toán

Hiện nay trái phiếu theo mức độ đảm thanh toán được chia thành như sau:

• Trái phiếu đảm bảo: Đây là loại trái phiếu mà nhà phát hành sử dụng tài sản để đảm bảo cho quá trình phát hành. Trong trường hợp nhà phát hành không thể trả lợi tức, trái chủ có quyền bán tài sản này để thu hồi lợi tức. Loại trái phiếu bảo đảm bao gồm:
• Trái phiếu cầm cố tài sản: Nhà phát hành cầm cố một tài sản nhất định để bảo đảm việc phát hành trái phiếu, thường là bất động sản có giá trị lớn hơn tổng mệnh giá các trái phiếu đã phát hành.
• Trái phiếu ký quỹ: Nhà phát hành thực hiện ký quỹ bằng số chứng khoán dễ chuyển nhượng mà mình sở hữu để đảm bảo việc phát hành trái phiếu.
• Trái phiếu không đảm bảo: Đây là loại trái phiếu phát hành không có tài sản đảm bảo. Thay vào đó dựa vào uy tín của nhà phát hành.

Theo tính chất

• Trái phiếu có tính chuyển đổi: Đây là loại trái phiếu của công ty cổ phần, cho phép người mua có quyền chuyển đổi thành cổ phần theo thỏa thuận về thời gian và tỷ lệ chuyển đổi từ khi mua trái phiếu.
• Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu: Cũng là loại trái phiếu của công ty cổ phần, người mua được cấp quyền mua một số lượng cổ phiếu nhất định của công ty.
• Trái phiếu có tính mua lại: Là loại trái phiếu mà nhà phát hành có quyền mua lại toàn bộ hoặc một phần trước khi đến hạn thanh toán.

Trái phiếu theo tính chất có nhiều loại (Nguồn: Stock Farmer)

Yếu tố ảnh hưởng đến giá trị và rủi ro khi đầu tư trái phiếu

Trái phiếu là một công cụ tài chính phổ biến, nhưng giá trị và mức độ rủi ro của nó phụ thuộc vào một số yếu tố quan trọng sau:

• Lãi suất thị trường: Lãi suất thị trường ảnh hưởng chủ yếu đến giá trị trái phiếu. Khi mà lãi suất tăng, giá trái phiếu sẽ giảm và ngược lại.
• Chất lượng tín dụng của nhà phát hành: Chất lượng tín dụng ảnh hưởng đến rủi ro đầu tư. Nhà phát hành có tín dụng cao giảm thiểu rủi ro mất vốn, còn tín dụng kém tăng nguy cơ không trả đủ lãi và gốc.
• Loại hình và điều kiện phát hành: Trái phiếu có lãi suất cố định ổn định hơn so với lãi suất biến động, nhưng không hưởng lợi khi lãi suất thị trường giảm. Nhà đầu tư cần cân nhắc dựa trên tình hình thị trường.
• Thời hạn đáo hạn của trái phiếu: Trái phiếu có thời hạn dài thường có lợi suất cao hơn nhưng rủi ro biến động lãi suất lớn hơn. Trái phiếu ngắn hạn an toàn hơn khi lãi suất thị trường thay đổi lớn.
• Tình trạng thị trường và điều kiện kinh tế: Thị trường tăng trưởng giúp khả năng thanh toán và giá trị tài sản đảm bảo của trái phiếu. Ngược lại, kinh tế suy thoái tăng rủi ro thanh toán và giảm giá trị tài sản đảm bảo.
• Pháp lý và chính sách tài chính: Các yếu tố pháp lý và chính sách tài chính ảnh hưởng đến giá trị và rủi ro khi đầu tư trái phiếu. Đặc biệt là đối với trái phiếu quốc tế. Nhà đầu tư cần quan tâm và đánh giá kỹ trước khi đầu tư.

Trái phiếu bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau (Nguồn: Tin nhanh chứng khoán)

Các yếu tố cần xem xét khi đầu tư trái phiếu

Đầu tư trái phiếu là một lựa chọn phổ biến nhờ tính ổn định và tiềm năng sinh lời đều đặn. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố sau:

• Lãi suất thị trường: Lãi suất tăng làm giảm giá trị trái phiếu, trong khi lãi suất giảm làm tăng giá trị đầu tư trái phiếu. Nhà đầu tư cần theo dõi và dự báo xu hướng lãi suất để quyết định thời điểm mua hoặc bán trái phiếu.
• Chất lượng tín dụng của nhà phát hành: Nhà phát hành có tín dụng cao thường đảm bảo trả lãi và gốc đúng hạn, giảm thiểu rủi ro. Nhà phát hành có tín dụng kém làm tăng nguy cơ rủi ro.
• Loại hình và điều kiện phát hành: Trái phiếu lãi suất cố định mang tính ổn định, trong khi trái phiếu lãi suất biến đổi thay đổi theo lãi suất tham chiếu. Một số trái phiếu có các điều khoản như quyền mua lại trước hạn, quyền chuyển đổi thành cổ phiếu, hoặc điều kiện bảo đảm bằng tài sản.
• Thời hạn đáo hạn của trái phiếu: Trái phiếu dài hạn thường có lợi suất cao hơn nhưng rủi ro biến động lãi suất lớn hơn. Trái phiếu ngắn hạn an toàn hơn trong bối cảnh lãi suất thay đổi, nhưng lợi suất thấp hơn.

Nhà đầu tư có nên tiến hành mua trái phiếu?

Để cân nhắc có nên mua trái phiếu hay không, bạn cần cân nhắc ưu nhược điểm của trái phiếu như sau:

Lợi ích:

• Thu nhập ổn định: Trái phiếu sẽ có kỳ hạn cố định và lãi suất xác định. Nhờ đó mang lại khoản thu nhập ổn định cho nhà đầu tư mà không cần lo lắng về biến động doanh nghiệp hay thị trường.
• Miễn thuế thu nhập cá nhân: Một số loại trái phiếu như Trái phiếu Chính phủ và Trái phiếu chính quyền địa phương được miễn thuế thu nhập cá nhân. Điều đó giúp nhà đầu tư nhận toàn bộ phần tiền cả gốc và lãi.
• Cơ hội kiếm lời trong thị trường suy thoái: Trong điều kiện thị trường suy thoái, lãi suất của đầu tư trái phiếu có thể tăng mạnh. Từ đó mang lại cơ hội lợi nhuận cao.
• Rủi ro đầu tư thấp: Khi đáo hạn, trái chủ nhận lại cả vốn và lợi tức đầu tư, không mất vốn. Ngay cả khi doanh nghiệp phát hành phá sản, trái chủ vẫn được ưu tiên thanh toán trước các cổ đông.

Cần cân nhắc kỹ trước khi đầu tư trái phiếu (Nguồn: Tạp chí Tài chính)

Nhược điểm:

• Lợi tức không phụ thuộc vào kết quả hoạt động kinh doanh: Trái phiếu không phụ thuộc vào lợi nhuận của công ty. Do đó khi công ty hoạt động kém, lợi tức vẫn không thay đổi.
• Không có quyền tái đầu tư: Khác với cổ phiếu, nhà đầu tư không có quyền mua thêm trái phiếu với giá rẻ hơn hoặc miễn phí.
• Ảnh hưởng của lãi suất thị trường: Trong điều kiện lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu có thể giảm sâu. Điều đó ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập của nhà đầu tư.
• Rủi ro khi đầu tư trái phiếu không đảm bảo: Mặc dù được ưu tiên thanh toán khi doanh nghiệp giải thể, nhưng số tiền nhận được không đảm bảo thu hồi vốn ban đầu. Điều này yêu cầu nhà đầu tư lựa chọn các loại trái phiếu có tài sản đảm bảo để giảm thiểu rủi ro.

Việc đầu tư trái phiếu có thể mang lại lợi ích về thu nhập ổn định và rủi ro đầu tư chứng khoán thấp. Tuy nhiên, bạn cũng cần cân nhắc các yếu tố rủi ro như không có quyền tái đầu tư và ảnh hưởng của thị trường lãi suất.

Xem thêm

Các loại rủi ro trên thị trường chứng khoán và cách hạn chế rủi ro khi tham gia đầu tư chứng khoán

Tìm hiểu thanh khoản thị trường chứng khoán là gì