Tổng quan về cơ sở hạ tầng: Hiểu rõ để phát triển bền vững

Ngày nay, khi đời sống xã hội ngày càng phát triển, nhu cầu vật chất ngày càng tăng cao, kéo theo sự phát triển nhanh chóng về cơ sở hạ tầng. Vậy cụ thể cơ sở hạ tầng là gì? Vai trò trong đời sống như thế nào? Cùng tìm hiểu trong bài viết này.

Khái niệm về cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng là những điều kiện vật chất, kỹ thuật,... tồn tại trong xã hội, trong môi trường, được dùng để phục vụ đời sống, sản xuất của con người. Đây là thuật ngữ tổng hợp dùng để chỉ những bộ phận kết cấu, các nền tảng cơ bản cho phát triển kinh tế, xã hội.

Xét về hình thái, cơ sở hạ tầng là tất cả các tài sản hữu hình bao gồm đường xá, cầu cống, hệ thống thủy lợi, công trình công cộng, lực lượng lao động tri thức, công trình hạ tầng kỹ thuật,... Dựa trên cơ sở có sẵn, các hoạt động văn hóa, kinh tế, xã hội luôn được phát triển và duy trì một cách bài bản. 

Xét theo phương diện kinh tế hàng hóa, cơ sở hạ tầng là hàng hóa công cộng, dùng để phục vụ cho lợi ích của toàn xã hội.

Xét theo phương diện đầu tư, cơ sở hạ tầng là sản phẩm của quá trình đầu tư được gom lại qua nhiều thế hệ. Đây được xem là một bộ phận tiết kiệm của quốc gia, được đầu tư để đáp ứng tất cả yêu cầu và mục tiêu phát triển của đất nước.

Cơ sở hạ tầng là mọi thứ tồn tại trong xã hội (Nguồn: Luật Việt Nam)

Vai trò của cơ sở hạ tầng trong đời sống kinh tế - xã hội

Cơ sở hạ tầng đóng vai trò quan trọng trong việc đồng bộ và phát triển kinh tế - xã hội, giúp cải thiện đời sống người dân. Có thể thấy ở các nước phát triển, cơ sở hạ tầng được phát triển tốt và đồng bộ đã thúc đẩy năng suất lao động cũng như tốc độ phát triển kinh tế.

Ngược lại, các nước kém và đang phát triển với cơ sở hạ tầng không đồng bộ thường làm cho năng suất lao động yếu hơn so với các nước phát triển, dẫn đến nền kinh tế trì trệ, lưu thông chậm, hàng hóa bị ứ đọng.

Cơ sở hạ tầng có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội (Nguồn; Vietnambiz)

4 cách phân loại cơ sở hạ tầng cơ bản thông dụng

Có 4 cách phân loại cơ sở hạ tầng theo 4 yếu tố dưới đây:

Dựa vào kinh tế - xã hội

Theo lĩnh vực kinh tế - xã hội, cơ sở hạ tầng được phân thành:

• Cơ sở hạ tầng kinh tế: Tất cả hoạt động tạo ra của cải, vật chất như sản xuất, vận chuyển hàng hóa, trong đó có thể bao gồm: nhà máy, cầu cống, đường xá, tàu thuyền, công trình thủy điện.
• Cơ sở hạ tầng xã hội: Bao gồm mọi thứ liên quan đến hoạt động xã hội, chăm sóc y tế, giáo dục, vui chơi giải trí như bệnh viện, trường học, trung tâm giải trí,…
• Cơ sở hạ tầng môi trường: Tất cả mọi thứ liên quan đến hoạt động bảo vệ môi trường, hệ sinh thái, công trình công cộng, tài nguyên thiên nhiên,…
• Cơ sở hạ tầng quốc phòng: Tất cả mọi thứ liên quan đến an ninh quốc phòng, quân sự như vũ khí, nhà máy sản xuất, bảo trì vũ khí.

Trường học là cơ sở hạ tầng xã hội (Nguồn: Luật Việt Nam)

Dựa vào vùng lãnh thổ và dân cư

Nếu phân chia theo vùng lãnh thổ và dân cư, cơ sở hạ tầng có các loại sau:

• Cơ sở hạ tầng đô thị: Bao gồm tất cả mọi thứ ở khu đô thị như tòa nhà cao ốc, tàu điện,…
• Cơ sở hạ tầng nông thôn: Bao gồm mọi thứ ở vùng nông thôn như hệ thống tưới tiêu, kênh mương rạch, đường xá, cầu cống,...
• Cơ sở hạ tầng kinh tế biển: Bao gồm mọi thứ liên quan đến hoạt động kinh tế biển như tàu thuyền, cảng biển, lưới đánh bắt cá,…
• Cơ sở hạ tầng đồng bằng và trung du miền núi: Bao gồm mọi thứ nằm ở khu vực đồng bằng và trung du miền núi.

Dựa vào cấp quản lý

Cơ sở hạ tầng được phân theo cấp quản lý bao gồm:

• Cấp quản lý trung ương: Tất cả cơ sở hạ tầng liên quan đến an ninh quốc phòng, đường bay, tuyến cao tốc,... những thứ nằm dưới sự quản lý của trung ương.
• Cấp quản lý địa phương: Tất cả cơ sở hạ tầng nằm ở khu vực địa phương như cầu cống, đường xá, nhà văn hóa, khu vui chơi giải trí,...

Cơ sở hạ tầng thuộc quản lý địa phương (Nguồn: Cửa Lò)

Dựa vào tính chất - đặc điểm

Theo tính chất đặc điểm, cơ sở hạ tầng có thể tồn tại ở hai dạng hữu hình và vô hình:

• Cơ sở hạ tầng hữu hình: Bao gồm các công trình giao thông, tòa nhà, kênh mương,… Tóm lại là những thứ có thể nhìn thấy được.
• Cơ sở hạ tầng vô hình: Bao gồm những điều luật, quy định, dịch vụ vận chuyển, giao dịch,… Tóm lại là những thứ không thể cầm nắm, sờ thấy.

Phân biệt cơ sở hạ tầng với kiến trúc thượng tầng

Kiến trúc thượng tầng là thuật ngữ thể hiện hệ thống tư tưởng, quan điểm chính trị, nghệ thuật, pháp quyền,... với các thể chế tương ứng khác nhau như đảng phái, nhà nước, đoàn thể,... được hình thành dựa trên một cơ sở hạ tầng nhất định.

Theo đó, mỗi kiến trúc thượng tầng đều có ảnh hưởng nhất định đến cơ sở hạ tầng, có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp.

Một số quốc gia chú trọng tập trung phát triển cơ sở hạ tầng đều ở mọi nơi. Một số quốc gia khác lại định hướng chỉ phát triển kinh tế ở một khu vực nhất định. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo sâu sắc tại những quốc gia này. 

Hai khái niệm cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có những sự khác biệt cụ thể như sau:

Bài viết trên đã giúp bạn hiểu hơn về cơ sở hạ tầng và tầm quan trọng của chúng với đời sống xã hội, phát triển kinh tế. Đồng thời bài viết cũng làm rõ được mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, qua đó biết rõ tầm quan trọng của hai thuật ngữ này là không thể tách rời.

Xem thêm

Thực trạng hệ thống hạ tầng và xu hướng phát triển cơ sở hạ tầng tại Việt Nam

Cơ sở hạ tầng là gì? Vai trò của việc phát triển cơ sở hạ tầng đối với đô thị tại Việt Nam