Cơ sở hạ tầng là gì? Vai trò của việc phát triển cơ sở hạ tầng đối với đô thị tại Việt Nam

Trong bối cảnh hiện nay, việc quy hoạch đô thị và phát triển cơ sở hạ tầng đã trở thành yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Cơ sở hạ tầng không chỉ bao gồm các công trình giao thông, hệ thống cấp thoát nước, điện lực, mà còn mở rộng đến các lĩnh vực y tế, giáo dục và môi trường. Quy hoạch đô thị tốt sẽ giúp tạo ra một hệ thống cơ sở hạ tầng đồng bộ, hiệu quả, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đảm bảo an ninh quốc phòng.

Khái niệm về cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng là các điều kiện vật chất, kỹ thuật,... tồn tại trong xã hội và môi trường, được sử dụng để hỗ trợ mọi hoạt động đời sống và sản xuất của con người. Đây là thuật ngữ tổng hợp để chỉ những cấu trúc và nền tảng cơ bản cho sự phát triển kinh tế và xã hội.

• Về mặt hình thái, cơ sở hạ tầng bao gồm tất cả các tài sản hữu hình như cầu đường, các công trình công cộng, hệ thống thủy lợi, lực lượng lao động tri thức và các công trình kỹ thuật hạ tầng,... Dựa trên những cơ sở này, các hoạt động văn hóa, xã hội và kinh tế được phát triển và duy trì một cách có hệ thống. Những công trình này thuộc hạ tầng cơ sở hoặc hạ tầng xã hội theo Quy chuẩn xây dựng Việt Nam do Bộ Xây dựng ban hành - QCXDVN 01:2008/BXD.
• Xét về kinh tế hàng hóa, cơ sở hạ tầng là một loại hàng hóa công cộng, phục vụ cho lợi ích của toàn xã hội.
• Về mặt đầu tư, cơ sở hạ tầng là sản phẩm và kết quả của quá trình đầu tư tích lũy qua nhiều thế hệ. Đây được coi là một phần giá trị và tiết kiệm của quốc gia, được đầu tư để đáp ứng mọi nhu cầu và mục tiêu phát triển đa diện của đất nước.

Cơ sở hạ tầng hỗ trợ hoạt động đời sống và sản xuất của con người (Ảnh: LuatVietnam)

Phân loại cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng được phân chia dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau.

Theo lĩnh vực kinh tế - xã hội, cơ sở hạ tầng có thể được phân loại thành:

• Cơ sở hạ tầng kinh tế: Đây là các thành phần hỗ trợ quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa, bao gồm các ngành như giao thông vận tải, thủy lợi, hệ thống đường xá, sân bay, bến cảng, cấp thoát nước,...
• Cơ sở hạ tầng xã hội: Các yếu tố này đảm bảo điều kiện chung cho sự phát triển văn hóa, xã hội và đời sống con người, bao gồm các ngành như giáo dục, y tế, các công trình cộng đồng,...
• Cơ sở hạ tầng môi trường: Các thành phần này phục vụ việc bảo vệ, giữ gìn và cải tạo môi trường sống, bao gồm các công trình bảo vệ rừng, biển, các công trình phòng chống thiên tai, hệ thống xử lý chất thải công nghiệp,...
• Cơ sở hạ tầng an ninh quốc phòng: Những yếu tố này đảm bảo các điều kiện vật chất và kỹ thuật cho lĩnh vực an ninh và quốc phòng, bao gồm hệ thống cơ sở vật chất sản xuất, bảo quản, bảo dưỡng vũ khí, vũ trang, khí tài,...

Theo các ngành kinh tế quốc dân, cơ sở hạ tầng có thể được phân loại thành: cơ sở hạ tầng giao thông vận tải, thủy lợi, xây dựng, năng lượng, bưu chính, văn hóa xã hội, giáo dục, y tế,...

Theo tiêu chí vùng lãnh thổ và khu vực dân cư, cơ sở hạ tầng được chia thành: cơ sở hạ tầng nông thôn, đô thị, đồng bằng, cơ sở hạ tầng kinh tế biển,...

Theo cấp quản lý, cơ sở hạ tầng được phân loại gồm:

• Do trung ương quản lý: Bao gồm các công trình cơ sở hạ tầng quy mô lớn như hệ thống đường sắt, đường quốc lộ, bến cảng, sân bay,...
• Do địa phương quản lý: Bao gồm các cơ sở hạ tầng do tỉnh/huyện/xã quản lý như kênh rạch, cầu đường, y tế, văn hóa, giáo dục,...

Theo tính chất và đặc điểm, cơ sở hạ tầng được phân thành:

• Cơ sở hạ tầng vật chất: Bao gồm các công trình giao thông, kênh rạch, trường học, cơ sở y tế, cơ sở quốc phòng an ninh, hệ thống điện,...
• Cơ sở hạ tầng phi vật chất: Bao gồm hệ thống thiết chế xã hội, cơ chế hoạt động, thủ tục hành chính, an ninh trật tự,... Đây là các yếu tố liên quan đến điều kiện và môi trường phục vụ cho các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội.

Cơ sở hạ tầng được phân chia dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau (Ảnh: Báo Chính phủ)

Vai trò của cơ sở hạ tầng đối với quy hoạch đô thị

Sau đây là những vai trò quan trọng của cơ sở hạ tầng đối với quy hoạch đô thị:

• Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế: Cơ sở hạ tầng phát triển giúp tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế diễn ra suôn sẻ, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đô thị. Hệ thống giao thông hiện đại, mạng lưới điện nước ổn định, và các dịch vụ công cộng tốt sẽ thu hút đầu tư và phát triển công nghiệp, thương mại.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống: Cơ sở hạ tầng hoàn thiện cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân đô thị. Các tiện ích công cộng như bệnh viện, công viên, trường học và hệ thống giao thông công cộng giúp cuộc sống trở nên thuận tiện và thoải mái hơn, đồng thời giảm thiểu các vấn đề ô nhiễm môi trường và tắc nghẽn giao thông.
• Đảm bảo an ninh quốc phòng: Hạ tầng đô thị cũng bao gồm các công trình và hệ thống phục vụ cho an ninh quốc phòng, giúp bảo vệ an toàn cho cư dân. Hệ thống giao thông chiến lược, cơ sở quân sự và công trình phòng chống thiên tai đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh quốc gia và trật tự xã hội.
• Gia tăng giá trị bất động sản: Cơ sở hạ tầng tốt làm tăng giá trị bất động sản trong khu vực đô thị. Sự hiện diện của các công trình tiện ích và hệ thống giao thông phát triển không chỉ thu hút dân cư mà còn làm tăng giá trị đất và tài sản bất động sản, mang lại lợi ích lớn cho các nhà đầu tư và chủ sở hữu.

Thực trạng phát triển cơ sở hạ tầng ở các đô thị Việt Nam

Tốc độ gia tăng dân số đang đặt ra nhiều vấn đề cho các thành phố và đô thị. Mặc dù mang lại những lợi ích như phát triển lực lượng lao động trẻ và tập trung nguồn nhân lực chất lượng cao, sự gia tăng dân số cũng tạo ra áp lực lớn đối với cơ sở hạ tầng. Đây là một trong những thách thức quan trọng nhất trong công tác quản lý đô thị tại Việt Nam hiện nay.

Sự phát triển kinh tế, tốc độ đô thị hóa và sự gia tăng nhanh chóng của dân số đô thị đã tạo ra áp lực rất lớn đối với hạ tầng giao thông trong các khu vực đô thị. Giao thông đô thị giữ vai trò quan trọng và là huyết mạch của thành phố, tuy nhiên, thực tế cho thấy giao thông đô thị đang đối mặt với nhiều thách thức đối với sự phát triển bền vững. 

Tình trạng ùn tắc giao thông là cảnh tượng thường thấy ở các thành phố lớn, không chỉ vào giờ cao điểm mà cả những thời điểm khác trong ngày, lưu lượng phương tiện giao thông cũng rất đông đúc. Mặc dù Việt Nam đã đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, mở rộng đường xá và triển khai các phương tiện giao thông công cộng tại các đô thị, nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu ngày càng tăng.

Việc phát triển cơ sở hạ tầng đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn, trong khi nguồn lực tài chính của nhà nước và các địa phương còn hạn chế. Do đó, nhiều dự án quan trọng bị trì hoãn hoặc không thể triển khai đúng tiến độ, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của đô thị.

Dù gặp nhiều thách thức, chính phủ và các địa phương đang nỗ lực để cải thiện cơ sở hạ tầng đô thị. Các dự án xây dựng đường cao tốc, cầu vượt, hệ thống metro và cải tạo các công trình công cộng đang được triển khai nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại các đô thị Việt Nam.

Chính phủ đang nỗ lực cải thiện cơ sở hạ tầng đô thị (Ảnh: Báo Chính phủ)

Như vậy, việc phát triển cơ sở hạ tầng đóng vai trò thiết yếu trong quy hoạch đô thị, đặc biệt là tại Việt Nam, nơi quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ. Quy hoạch đô thị hiệu quả không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, bảo vệ môi trường và đảm bảo an ninh quốc phòng. Khi có một nền tảng cơ sở hạ tầng vững chắc, Việt Nam sẽ tận dụng được tối đa tiềm năng phát triển, đảm bảo sự ổn định lâu dài cho các thế hệ tương lai.

Xem thêm

Tổng quan bản đồ quy hoạch quận Đống Đa Hà Nội mới nhất

Một số điểm nổi bật trong luật quy hoạch đô thị mới nhất năm 2024