Thế nào là bong bóng kinh tế? Tác hại khôn lường của nền kinh tế bong bóng đối với thị trường chứng khoán

Nền kinh tế luôn vận động và biến đổi theo những chu kỳ nhất định. Trong đó, bong bóng kinh tế là một hiện tượng nguy hiểm tiềm ẩn nhiều rủi ro mà nhà đầu tư cần nắm rõ để đưa ra quyết định sáng suốt. Vậy bong bóng kinh tế là gì? Nó tác động như thế nào đến thị trường chứng khoán? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết về vấn đề này.

Thế nào là bong bóng kinh tế?

Bong bóng kinh tế được ví như một quả bóng xà phòng được thổi phồng quá mức, chứa đựng bên trong một lượng khí lớn nhưng lại thiếu đi sự vững chắc. Trong lĩnh vực kinh tế, bong bóng kinh tế ám chỉ hiện tượng giá trị tài sản tăng cao đột biến, vượt xa giá trị thực của nó, thường do tâm lý đầu cơ của nhà đầu tư chứ không dựa trên nền tảng kinh tế vững mạnh.

Bong bóng kinh tế ám chỉ việc giá trị tài sản bị thổi phồng quá mức (Nguồn: Việc làm 24h)

Bong bóng kinh tế có thể xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau như thị trường chứng khoán, bất động sản, hàng hóa,... Tuy nhiên, thị trường chứng khoán thường được xem là "miền đất hứa" cho bong bóng kinh tế do tính thanh khoản cao và khả năng thu hút dòng vốn lớn từ các nhà đầu tư.

Sự hình thành bong bóng kinh tế thường xuất phát từ một số yếu tố sau:

• Tâm lý đầu cơ: Khi nhà đầu tư tin tưởng vào một xu hướng tăng giá nào đó, họ sẽ ồ ạt mua vào tài sản, đẩy giá lên cao một cách phi lý trí.
• Thông tin không đầy đủ: Thiếu hụt thông tin chính xác hoặc sự lan truyền thông tin sai lệch có thể khiến nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư mù quáng, góp phần tạo nên bong bóng.
• Sự can thiệp của chính phủ: Việc chính phủ áp dụng các chính sách tiền tệ hoặc tài khóa nới lỏng quá mức cũng có thể dẫn đến bong bóng kinh tế.

5 giai đoạn của bong bóng kinh tế

Theo các nhà kinh tế, bong bóng kinh tế thường trải qua 5 giai đoạn sau:

Giai đoạn chuyển đổi

Đây là giai đoạn khởi đầu của bong bóng kinh tế, khi thị trường xuất hiện một yếu tố mới mẻ thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư. Ví dụ như sự ra đời của một công nghệ mới, sự thay đổi trong chính sách tiền tệ của chính phủ, hay một sự kiện kinh tế đặc biệt nào đó.

Giai đoạn bùng nổ

Khi yếu tố mới mẻ được thị trường đón nhận tích cực, giá tài sản bắt đầu tăng lên một cách nhanh chóng. Tâm lý lạc quan lan rộng, thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư tham gia vào thị trường.

Giai đoạn hưng phấn

Đây là giai đoạn bong bóng kinh tế đạt đến đỉnh cao. Giá tài sản tăng phi mã, vượt xa giá trị thực của nó. Nhiều nhà đầu tư mù quáng tin tưởng vào đà tăng giá và đổ dồn tiền mua vào tài sản, bất chấp những rủi ro tiềm ẩn.

Hiệu ứng FOMO trở nên mạnh mẽ hơn khi những câu chuyện về những người trở nên giàu có từ các khoản đầu tư ban đầu lan rộng. Mọi người đổ xô vào thị trường, thậm chí chấp nhận vay vốn với lãi suất cao. Ví dụ điển hình là bong bóng bất động sản Nhật Bản năm 1989 và bong bóng dotcom năm 2000.

Bong bóng kinh tế ở giai đoạn hưng phấn có thể kéo nhiều nhà đầu tư đổ tiền (Nguồn: Stock insight HSC)

Giai đoạn chốt lời

Khi một số nhà đầu tư bắt đầu nhận ra bong bóng kinh tế và bán ra tài sản để thu lợi nhuận, giá tài sản sẽ bắt đầu chững lại và có dấu hiệu giảm nhẹ. Tuy nhiên, tâm lý thị trường lúc này vẫn còn khá lạc quan, nhiều nhà đầu tư tin rằng giá tài sản sẽ tiếp tục tăng cao.

Giai đoạn hoảng loạn

Khi bong bóng kinh tế vỡ, giá tài sản lao dốc mạnh mẽ, gây ra tâm lý hoảng loạn cho các nhà đầu tư. Mọi người ồ ạt bán tháo tài sản để hạn chế thiệt hại, dẫn đến tình trạng cung vượt quá cầu, đẩy giá tài sản xuống thấp hơn giá trị thực của nó.

Tác hại khôn lường của nền kinh tế bong bóng đối với thị trường chứng khoán

Bong bóng kinh tế tiềm ẩn nhiều tác hại khôn lường đối với thị trường chứng khoán, bao gồm:

• Sụt giảm giá trị tài sản: Đây là hậu quả trực tiếp và nghiêm trọng nhất của bong bóng kinh tế. Khi bong bóng vỡ, giá tài sản sẽ lao dốc mạnh mẽ, gây thiệt hại nặng nề cho các nhà đầu tư. Trong trường hợp thị trường chứng khoán, giá cổ phiếu có thể giảm hàng chục, thậm chí hàng trăm phần trăm trong một thời gian ngắn, khiến nhiều nhà đầu tư mất trắng số tiền đầu tư của mình.

• Khủng hoảng kinh tế: Bong bóng kinh tế vỡ có thể dẫn đến khủng hoảng kinh tế toàn diện, ảnh hưởng tiêu cực đến mọi mặt của đời sống xã hội. Khi giá tài sản sụt giảm mạnh, các doanh nghiệp và cá nhân sẽ gặp khó khăn trong việc huy động vốn, dẫn đến tình trạng thiếu hụt vốn đầu tư, sản xuất đình trệ, thất nghiệp gia tăng. Hệ thống tài chính cũng có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến nguy cơ xảy ra khủng hoảng ngân hàng.

• Mất niềm tin của nhà đầu tư: Bong bóng kinh tế khiến nhà đầu tư mất niềm tin vào thị trường chứng khoán, dẫn đến tình trạng rút vốn đầu tư, ảnh hưởng đến sự phát triển chung của nền kinh tế. Khi niềm tin bị sụt giảm, các nhà đầu tư sẽ trở nên e dè, thận trọng hơn trong việc đầu tư, dẫn đến tình trạng thanh khoản thấp, thị trường giao dịch trầm lắng.

• Gây ra những hệ lụy xã hội: Bong bóng kinh tế vỡ có thể dẫn đến nhiều hệ lụy xã hội nghiêm trọng như bất ổn xã hội, gia tăng tội phạm, v.v. Khi người dân mất đi nguồn thu nhập, đời sống bị ảnh hưởng, tâm lý bất an sẽ lan rộng, dẫn đến nguy cơ xảy ra các bất ổn xã hội.

3 vụ bong bóng kinh tế nổi tiếng nhất thế giới

Nhiều vụ bong bóng kinh tế đã từng diễn ra gây “chấn động” (Nguồn: Báo quốc tế)

Lịch sử kinh tế đã ghi nhận nhiều vụ bong bóng kinh tế với những hậu quả nặng nề, gây thiệt hại to lớn cho các nhà đầu tư và nền kinh tế. Dưới đây là 3 vụ bong bóng kinh tế nổi tiếng nhất thế giới:

Bong bóng hoa tulip Hà Lan (1634 - 1637)

Đây được xem là vụ bong bóng kinh tế đầu tiên được ghi nhận trong lịch sử. Vào đầu thế kỷ 17, giá hoa tulip tại Hà Lan tăng vọt một cách phi lý trí, vượt xa giá trị thực của nó. Nhiều người dân đổ dồn tiền mua hoa tulip với hy vọng kiếm lời nhanh chóng, dẫn đến tình trạng giá hoa tăng cao ngất ngưởng. Tuy nhiên, bong bóng nhanh chóng vỡ tan vào năm 1637, khiến nhiều người mất trắng số tiền đầu tư.

Bong bóng South Sea (1720)

Vụ bong bóng này xảy ra tại Anh vào đầu thế kỷ 18. Công ty South Sea được thành lập với mục đích thúc đẩy thương mại với các thuộc địa ở Nam Mỹ. Tuy nhiên, công ty này đã “nói quá” lợi nhuận, thu hút đông đảo nhà đầu tư mua cổ phiếu. Khi bong bóng vỡ vào năm 1720, nhiều nhà đầu tư phá sản, gây ra thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế Anh.

Bong bóng dot-com (1995 - 2000)

Đây là vụ bong bóng kinh tế gắn liền với sự bùng nổ của internet vào cuối thế kỷ 20. Giá cổ phiếu của các công ty công nghệ cao tăng vọt một cách chóng mặt, thu hút lượng lớn nhà đầu tư tham gia. Tuy nhiên, nhiều công ty công nghệ này không có nền tảng kinh doanh vững chắc, dẫn đến bong bóng vỡ vào năm 2000, gây ra thiệt hại hàng nghìn tỷ USD cho nền kinh tế toàn cầu.

Sự bùng nổ internet gắn liền với vụ bong bóng dot-com (Nguồn: FTV)

3 vụ bong bóng kinh tế nổi tiếng trên cho thấy những rủi ro tiềm ẩn của thị trường tài chính và tầm quan trọng của việc đầu tư một cách sáng suốt, có trách nhiệm. Các nhà đầu tư cần trang bị cho mình kiến thức tài chính, phân tích thông tin một cách cẩn trọng và không nên chạy theo đám đông để tránh mắc bẫy bong bóng kinh tế.

Ngoài 3 vụ bong bóng kinh tế tiêu biểu trên, lịch sử còn ghi nhận nhiều vụ bong bóng khác như bong bóng bất động sản Nhật Bản (những năm 1980), bong bóng bất động sản Hoa Kỳ (những năm 2000), v.v. Mỗi vụ bong bóng đều có những nguyên nhân và hậu quả riêng, nhưng đều mang đến những bài học kinh nghiệm quý giá cho các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách.

Bong bóng kinh tế là một hiện tượng nguy hiểm tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nền kinh tế và thị trường tài chính. Việc nhận diện và đánh giá rủi ro bong bóng kinh tế là vô cùng quan trọng để nhà đầu tư có thể đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt, đồng thời có những biện pháp kịp thời để ngăn ngừa và hạn chế sự hình thành cũng như tác động tiêu cực của bong bóng kinh tế đối với nền kinh tế.

Xem thêm 

Các loại rủi ro trên thị trường chứng khoán và cách hạn chế rủi ro khi tham gia đầu tư chứng khoán

Thị trường chứng khoán cận biên và những điều bạn chưa biết