Mối quan hệ giữa thị trường chứng khoán sơ cấp và thị trường chứng khoán thứ cấp

Sự phân biệt rõ ràng giữa thị trường chứng khoán sơ cấp và thị trường thứ cấp là yếu tố quan trọng trong việc huy động vốn và đảm bảo hoạt động ổn định của sàn chứng khoán Việt Nam hiện nay. Bài viết này sẽ cung cấp cho các nhà đầu tư cái nhìn toàn diện về chức năng, cấu trúc cũng như những ưu điểm, nhược điểm khi tham gia đầu tư vào hai loại thị trường này. 

Thị trường chứng khoán sơ cấp 

Định nghĩa thị trường sơ cấp

Thị trường chứng khoán sơ cấp (Primary market) là một phần của thị trường tài chính, nơi mà các nhà đầu tư có thể trực tiếp mua các loại tài sản như cổ phiếu, trái phiếu của các doanh nghiệp hoặc tổ chức công, thông qua đợt phát hành lần đầu ra công chúng (IPO - Initial Public Offering). 

Chứng khoán được mua trực tiếp từ tổ chức phát hành trên thị trường sơ cấp (Ảnh: Forex)

Về bản chất, thị trường sơ cấp tạo điều kiện thuận lợi cho dòng vốn trực tiếp từ nhà đầu tư đến tổ chức phát hành, với ngân hàng đầu tư đóng vai trò hỗ trợ giao dịch và ấn định giá. Thường được quản lý nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn, minh bạch cho nhà đầu tư. Thị trường này còn được biết đến với các thuật ngữ như thị trường cấp một hay thị trường phát hành.

Chức năng của thị trường sơ cấp

Thị trường sơ cấp đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái tài chính và góp phần vào tăng trưởng, phát triển kinh tế qua việc thực hiện một số nhiệm vụ chính sau:

• Huy động vốn: Thị trường chứng khoán sơ cấp cung cấp nền tảng cho các công ty, chính phủ và các tổ chức khác huy động vốn thông qua việc phát hành chứng khoán như cổ phiếu, trái phiếu và trái phiếu. Nguồn vốn này có thể được sử dụng để tài trợ cho việc mở rộng kinh doanh, các dự án cơ sở hạ tầng công cộng hoặc trả nợ, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển trên nhiều lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế.
• Thiết lập giá trị hợp lý: Thị trường phát hành mới giúp thiết lập giá trị thị trường hợp lý của chứng khoán mới phát hành. Sự tương tác giữa tổ chức phát hành, tổ chức bảo lãnh và nhà đầu tư trên thị trường sơ cấp sẽ đảm bảo phản ánh đúng giá trị một cách minh bạch và công bằng, từ đó góp phần tạo nên tính hiệu quả cho thị trường. 
• Chuyển giao rủi ro: Trên thị trường sơ cấp, rủi ro được chuyển từ công ty sang nhà đầu tư. Điều này cho phép các công ty giảm rủi ro tài chính và chuyển nó cho các nhà đầu tư sẵn sàng chấp nhận rủi ro đó để đổi lấy tiềm năng lợi nhuận trong tương lai. 

Chức năng chính của thị trường sơ cấp là tạo điều kiện huy động vốn cho công ty (Ảnh: Newland global)

Đặc điểm hoạt động của thị trường sơ cấp

Thị trường chứng khoán sơ cấp hoạt động theo nguyên tắc không liên tục, tức chỉ hoạt động khi có đợt phát hành các sản phẩm chứng khoán mới. Sau khi toàn bộ chứng khoán được bán hết, thị trường sơ cấp cho đợt phát hành đó sẽ đóng cửa.

Được biết thị trường sơ cấp được quản lý nghiêm ngặt bởi luật chứng khoán do Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Việt Nam (SSC) ban hành. Nhằm đảm bảo rằng các tổ chức phát hành phải cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác cho nhà đầu tư và phòng ngừa các hành vi gian lận và thao túng giá thị trường.

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) quản lý thị trường sơ cấp tại Việt Nam (Ảnh: Bnews)

Xét về khối lượng giao dịch, Thị trường sơ cấp thường có khối lượng giao dịch thấp hơn so với thị trường thứ cấp vì chứng khoán được phát hành với số lượng hạn chế. Đồng thời, do tính phức tạp và yêu cầu cao, các nhà đầu tư cá nhân thường bị hạn chế, các tổ chức lớn và uy tín mới là những đối tượng tham gia chủ yếu của thị trường này. 

Ưu, nhược điểm khi tham gia đầu tư vào thị trường chứng khoán sơ cấp 

Hiểu rõ ưu nhược điểm của thị trường chứng khoán sơ cấp giúp nhà đầu tư có thể đưa ra các quyết định đầu tư có hiệu quả và tính toán rủi ro phù hợp. 

Ưu điểm 

Tham gia đầu tư vào thị trường chứng khoán sơ cấp mang lại nhiều ưu điểm như cung cấp cơ hội mua cổ phiếu ở mức giá phát hành thấp, tiềm năng tăng trưởng cao. 

• Tiềm năng thu được lợi nhuận cao hơn: Đầu tư vào chứng khoán thị trường sơ cấp có thể mang lại cơ hội thu được lợi nhuận cao hơn các lựa chọn đầu tư khác như tiền gửi cố định hoặc trái phiếu.
• Tiếp cận chứng khoán lần đầu: Nhà đầu tư có cơ hội mua chứng khoán do công ty phát hành lần đầu, mang lại lợi thế cạnh tranh so với thị trường thứ cấp.
• Tiềm năng tăng giá vốn: Nếu công ty hoạt động tốt và giá cổ phiếu tăng, các nhà đầu tư vào thị trường chứng khoán sơ cấp có thể hưởng lợi từ việc tăng giá trị khoản đầu tư của họ.

Nhược điểm 

Tuy nhiên, thị trường này cũng tồn tại những nhược điểm như rủi ro cao chẳng hạn như công ty phát hành mới chưa ổn định, thiếu thông tin để đánh giá chính xác.

• Rủi ro cao: Thị trường chứng khoán sơ cấp không tránh khỏi các rủi ro thị trường như suy thoái kinh tế, biến đổi ngành hay tranh chấp chính trị.
• Thiếu tính thanh khoản: Chứng khoán trên thị trường phát hành mới có thể có tính thanh khoản hạn chế, nghĩa là việc mua bán cổ phiếu sẽ không dễ dàng. Điều này có thể gây bất lợi cho những người cần thanh lý khoản đầu tư một cách nhanh chóng.
• Thông tin bất cân xứng: Các nhà đầu tư có thể phải đối mặt với những thách thức trong việc thu thập thông tin chính xác và toàn diện về một công ty đang trong quá trình IPO. Từ đó, có thể dẫn đến việc định giá không chính xác do dữ liệu không đầy đủ.

Thị trường chứng khoán thứ cấp 

Định nghĩa thị trường thứ cấp

Thị trường chứng khoán thứ cấp là nơi các nhà đầu tư thực hiện mua và bán chứng khoán sau khi chúng đã được phát hành lần đầu trên thị trường sơ cấp. Giá cổ phiếu trên thị trường thứ cấp biến động theo cung và cầu, do đó nó còn được xem như một chỉ báo cho chu kỳ kinh tế - giá cổ phiếu tăng hay giảm cho thấy sự bùng nổ hay suy thoái.

Thị trường thứ cấp là nơi các chứng khoán đã phát hành trước đó được giao dịch (Ảnh: Forex) 

Ở Việt Nam, các sàn giao dịch chứng khoán thứ cấp nổi tiếng bao gồm Sở Giao dịch Chứng khoán TP. HCM (HOSE), Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), và Thị trường UPCOM (Unlisted Public Company Market). Đối tượng chính tham gia vào thị trường này bao gồm nhà đầu tư bán lẻ, nhà cung cấp dịch vụ tư vấn và đại lý chứng khoán và các công ty trung gian tài chính như bảo hiểm, ngân hàng hay quỹ tương hỗ.

Chức năng của thị trường thứ cấp

Thị trường chứng khoán thứ cấp, với sự tham gia đa dạng của các nhà đầu tư và tổ chức tài chính đã trở thành một phần không thể thiếu của hệ thống tài chính, giúp duy trì sự lưu thông vốn và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững. Cùng điểm qua một vài chức năng chính của thị trường chứng khoán thứ cấp: 

• Đảm bảo thanh khoản: Thị trường chứng khoán thứ cấp cải thiện được điểm yếu của thị trường sơ cấp, đó là cho phép các nhà đầu tư mua hoặc bán chứng khoán nhanh chóng, tăng cường tính thanh khoản của tài sản tài chính, phản ánh cung và cầu của tài sản.
• Phân bổ vốn hiệu quả: Thị trường thứ cấp cho phép vốn được phân bổ hiệu quả hơn vào các mục đích sử dụng hiệu quả, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế.
• Ổn định thị trường: Thị trường này góp phần thúc đẩy sự ổn định của thị trường bằng cách cho phép các nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục đầu tư và phòng ngừa rủi ro. 

Thị trường thứ cấp làm tăng tính thanh khoản của thị trường (Ảnh: Liquidity Provider) 

Phân loại thị trường thứ cấp

Theo đặc điểm tổ chức, thị trường thứ cấp được phân loại thành thị trường chứng khoán tập trung và thị trường phi tập trung:

• Thị trường chứng khoán tập trung: Đây là nơi giao dịch các loại chứng khoán niêm yết, được tổ chức chặt chẽ. Việc mua bán chủ yếu thực hiện theo phương thức khớp lệnh tập trung.
• Thị trường chứng khoán phi tập trung (OTC): Đây là nơi thực hiện giao dịch các chứng khoán chưa niêm yết, không có cơ quan quản lý liên quan, và các bên giao dịch trực tiếp với nhau qua mạng Internet, do đó có mức độ rủi ro cao hơn. Thị trường ngoại hối (FOREX) là một ví dụ về thị trường phi tập trung.

Có hai loại thị trường chứng khoán thứ cấp là tập trung và phi tập trung (Ảnh: DNSE)

Ngoài ra, nếu phân loại dựa trên loại hàng hóa giao dịch, thì thị trường thứ cấp có thể được chia thành thị trường cổ phiếu, trái phiếu và chứng khoán phái sinh.

Ưu, nhược điểm khi tham gia đầu tư vào thị trường chứng khoán thứ cấp

Việc nắm rõ ưu, nhược điểm khi tham gia thị trường chứng khoán, đặc biệt là sàn chứng khoán thứ cấp với mức độ phức tạp cao, sẽ mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho nhà đầu tư:

Ưu điểm

Thị trường chứng khoán thứ cấp thường có thanh khoản cao hơn và cung cấp các cơ hội đầu tư đa dạng cho nhà đầu tư.

• Huy động vốn: Việc huy động tiền tiết kiệm trở nên dễ dàng hơn khi tiền của nhà đầu tư được giữ dưới dạng chứng khoán. Ví dụ một nhà đầu tư cần tiền mặt có thể bán cổ phiếu nắm giữ khá dễ dàng vì có một số lượng lớn người mua có mặt trên thị trường thứ cấp.
• Khám phá giá: Thị trường thứ cấp giúp định giá hợp lý một công ty cụ thể dựa trên quy luật cung, cầu của thị trường. Đồng thời, việc điều chỉnh giá chứng khoán trên thị trường thứ cấp diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn phù hợp với sự sẵn có của thông tin mới về công ty.
• An toàn, minh bạch: Các quy định rất nghiêm ngặt vì thị trường là nguồn thanh khoản và hình thành vốn cho cả nhà đầu tư và công ty.

Nhược điểm 

Song, thị trường chứng khoán thứ cấp với đặc điểm biến động cao hơn đòi hỏi nhà đầu tư phải có chiến lược quản lý rủi ro rõ ràng.

• Biến động giá: Giá chứng khoán trên thị trường thứ cấp có tính biến động do tâm lý thị trường thay đổi. Nhiều yếu tố bên ngoài khiến cho việc định giá tài sản có thể thay đổi trong vòng vài phút.
• Chi phí giao dịch: Biên lợi nhuận của nhà đầu tư có thể bị sụt giảm do phải chịu chi phí giao dịch, bao gồm phí môi giới hoặc thuế suất khi mua, bán chứng khoán. 
• Rủi ro hệ thống: Rủi ro hệ thống đề cập đến nguy cơ sụp đổ hệ thống tài chính trên diện rộng do sự thất bại của một tổ chức hoặc sự kiện lớn.

Mối quan hệ giữa thị trường chứng khoán sơ cấp và thị trường chứng khoán thứ cấp là gì? 

Thị trường chứng khoán đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống tài chính toàn cầu, nơi hàng tỷ đô la được trao đổi mỗi ngày qua cổ phiếu. Trong đó, thị trường chứng khoán sơ cấp và thứ cấp có mối quan hệ mật thiết và không thể tách rời.

Thị trường chứng khoán sơ cấp và thị cấp có mối quan hệ mật thiết với nhau (Ảnh: India Infoline)

Trong đó, thị trường chứng khoán sơ cấp là nền tảng quan trọng, cung cấp cơ sở để các chứng khoán được phát hành và lưu thông trên thị trường. Thị trường thứ cấp đóng vai trò quan trọng trong việc giao dịch các chứng khoán đã phát hành đến các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức. Cung cấp cơ hội mua bán chứng khoán đã niêm yết, đồng thời chuyển đổi rủi ro của những người tham gia thị trường ban đầu.

Bài viết đã cung cấp cái nhìn toàn diện về vai trò và tính chất của mỗi thị trường. Hy vọng các nhà đầu tư có thể áp dụng và cân nhắc khẩu vị rủi ro riêng của mình để tối ưu hóa danh mục đầu tư hiện tại.

Xem thêm

Khớp lệnh và nguyên tắc khớp lệnh trong đầu tư chứng khoán

Chỉ báo On Balance Volume (OBV) trong chứng khoán là gì?