Lạm phát được tính như thế nào? Những yếu tố nào ảnh hướng đến tỷ lệ lạm phát?

Lạm phát là một hiện tượng kinh tế vĩ mô quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của mỗi cá nhân và nền kinh tế nói chung. Hiểu rõ cách thức tính toán và những yếu tố tác động đến lạm phát là điều cần thiết để đưa ra các quyết định tài chính sáng suốt và có những đánh giá chính xác về tình hình kinh tế. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản về cách thức tính toán lạm phát, đồng thời phân tích các yếu tố chính chi phối sự biến động của tỷ lệ lạm phát trong nền kinh tế.

Lạm phát là gì?

Lạm phát là hiện tượng mức giá chung của hàng hóa, dịch vụ trong một quốc gia tăng liên tục và không kiểm soát trong một khoảng thời gian dài. Chỉ số lạm phát, phản ánh sự tăng giá trung bình của một rổ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng, được sử dụng để đo lường lạm phát.

Nguyên nhân của lạm phát:

• Sự bội thực tiền tệ: Khi chính phủ in ấn quá nhiều tiền mà không tương ứng với tăng trưởng kinh tế thực tế, lượng tiền dư thừa sẽ khiến giá cả hàng hóa và dịch vụ leo thang một cách phi lý trí.
• Cơn sốt chi tiêu và đầu tư: Nhu cầu chi tiêu và đầu tư bùng nổ vượt quá khả năng cung ứng của nền kinh tế, dẫn đến cầu kéo giá cả tăng cao, tạo điều kiện cho lạm phát phát triển.
• Gánh nặng chi phí sản xuất: Khi giá nguyên vật liệu, nhân công, vận chuyển,... tăng cao, doanh nghiệp buộc phải tăng giá thành sản phẩm, góp phần đẩy cao tỷ lệ lạm phát.

Lạm phát là hiện tượng mức giá chung của hàng hóa, dịch vụ trong một quốc gia tăng liên tục trong một khoảng thời gian dài (Nguồn: timo)

Hậu quả nặng nề của lạm phát:

• Sức mua của đồng tiền suy giảm: Giá trị thực của tiền tệ bị xói mòn, khiến người dân mua được ít hàng hóa và dịch vụ hơn với cùng một số tiền.
• Gánh nặng tài chính cho người dân: Tiền lương và thu nhập thực tế giảm sút, khiến người dân gặp khó khăn trong chi tiêu và tích lũy.
• Nền kinh tế bất ổn: Lạm phát cao gây mất niềm tin vào đồng tiền,  làm giảm giá trị thực của thu nhập và tiền lương, gây áp lực tài chính và khó khăn trong cuộc sống hàng ngày.

Do đó, việc kiểm soát lạm phát ở mức hợp lý là trách nhiệm chung của chính phủ và toàn xã hội. Chính phủ cần có chính sách tiền tệ linh hoạt, kích thích sản xuất, ổn định thị trường. Mỗi người dân cũng cần tiêu dùng thông minh, tích lũy tiết kiệm và nâng cao ý thức để góp phần chung tay đẩy lùi lạm phát, hướng đến một nền kinh tế ổn định, bền vững và thịnh vượng.

Tại sao cần đo lường lạm phát?

Lạm phát đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế và chính sách tiền tệ, do đó việc đo lường chỉ số này mang tầm quan trọng vô cùng to lớn. Dưới đây là một số lý do:

• Định hướng chính sách tiền tệ: Chỉ số lạm phát là la bàn định hướng cho các nhà hoạch định chính sách tiền tệ. Nhờ nắm bắt được tình hình lạm phát, các ngân hàng trung ương và cơ quan quản lý kinh tế có thể đưa ra quyết định phù hợp nhằm kiểm soát lạm phát và duy trì ổn định giá cả.
• Đánh giá tác động kinh tế: Theo dõi chỉ số lạm phát giúp ta đo lường mức độ gia tăng giá cả và khối lượng tiền trong nền kinh tế. Nhờ vậy, ta có thể đánh giá tác động của các yếu tố kinh tế và chính sách tiền tệ lên giá cả và năng lực mua của người dân.
• Bảo đảm công bằng xã hội: Lạm phát ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập và mức sống của người dân. Đo lường lạm phát giúp xác định mức độ ảnh hưởng này và nhận biết nhóm người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Từ đó, các nhà hoạch định chính sách có thể thiết kế chính sách xã hội phù hợp, bảo đảm sự công bằng và phân phối lợi ích kinh tế một cách bền vững.
• Đánh giá hiệu quả chính sách: Công thức tính lạm phát được sử dụng để đánh giá hiệu quả của các chính sách kinh tế và tiền tệ đã được triển khai. Nhờ vậy, các nhà quản lý có thể biết được liệu các biện pháp đã áp dụng có đạt được mục tiêu kiểm soát lạm phát hay không và có cần điều chỉnh chính sách hay không.
• Phân tích xu hướng kinh tế dài hạn: Đo lường lạm phát giúp phân tích và xác định các xu hướng kinh tế dài hạn. Đo lường lạm phát cung cấp thông tin về tăng trưởng kinh tế, tình hình tiêu dùng và đầu tư, giúp các nhà quản lý kinh tế cũng như các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về sự phát triển của nền kinh tế.

Nhìn chung, đo lường lạm phát là công cụ thiết yếu cho việc hoạch định chính sách tiền tệ hiệu quả, đánh giá tác động kinh tế vĩ mô, đảm bảo công bằng xã hội và phân tích xu hướng kinh tế dài hạn.

Theo dõi chỉ số lạm phát giúp ta đo lường mức độ gia tăng giá cả và khối lượng tiền trong nền kinh tế (Nguồn: stockfarmer)

Công thức tính lạm phát là gì?

Lạm phát là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống kinh tế của mỗi người. Việc nắm được cách tính toán chỉ số lạm phát giúp chúng ta hiểu rõ hơn về biến động giá cả, từ đó đưa ra những quyết định tài chính sáng suốt. Dưới đây là hai phương pháp tính lạm phát phổ biến: dựa trên tỷ lệ tăng giá và dựa trên chỉ số CPI.

Tính chỉ số lạm phát qua tỷ lệ tăng giá của hàng hóa

Đây là một phương pháp đơn giản để tính lạm phát là sử dụng tỷ lệ tăng giá của các mặt hàng.

• Ưu điểm: Đơn giản, dễ hiểu, chỉ cần thông tin giá cả của một vài mặt hàng thiết yếu.
• Nhược điểm: Không phản ánh đầy đủ biến động của thị trường, chỉ mang tính chất tham khảo.

Cách thực hiện:

• Bước 1: Chọn một số mặt hàng tiêu dùng thiết yếu mà bạn thường xuyên mua sắm. Ví dụ: gạo, thịt, xăng xe, điện nước,...
• Bước 2: Ghi chép giá cả của các mặt hàng đó tại hai thời điểm khác nhau (ví dụ: tháng trước và tháng này, hoặc năm ngoái và năm nay).
• Bước 3: Tính tỷ lệ tăng giá cho từng mặt hàng theo công thức: Tỷ lệ tăng giá (%) = (Giá hiện tại - Giá trước đây) / Giá trước đây * 100%

• Bước 4: Tính tỷ lệ tăng giá trung bình của các mặt hàng: Tỷ lệ tăng giá trung bình (%) = (Tổng tỷ lệ tăng giá của các mặt hàng) / Số lượng mặt hàng

Ví dụ:

Giả sử giá gạo tháng trước là 20.000 đồng/kg, tháng này là 22.000 đồng/kg; giá thịt tháng trước là 60.000 đồng/kg, tháng này là 66.000 đồng/kg. Vậy:

• Tỷ lệ tăng giá gạo: (22.000 - 20.000) / 20.000 * 100% = 10%
• Tỷ lệ tăng giá thịt: (66.000 - 60.000) / 60.000 * 100% = 10%

Tỷ lệ tăng giá trung bình: (10% + 10%) / 2 = 10%

Như vậy, theo cách tính này, tỷ lệ lạm phát trong tháng này so với tháng trước là 10%.

Tính chỉ số lạm phát qua tỷ lệ tăng giá của hàng hóa là một phương pháp đơn giản để tính lạm phát (Nguồn: cellphones)

Tính chỉ số lạm phát dựa trên chỉ số CPI (Consumer Price Index)

Chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index - CPI) là một phương pháp phổ biến để tính toán lạm phát. CPI đo lường sự thay đổi của mức giá hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng trong một kỳ so với một kỳ tham chiếu. Nó được sử dụng để đánh giá mức lạm phát và tăng giá trong nền kinh tế.

• Ưu điểm: Phản ánh đầy đủ và chính xác hơn tình hình lạm phát, được sử dụng bởi các cơ quan thống kê quốc gia.
• Nhược điểm: Phức tạp hơn, đòi hỏi nhiều dữ liệu và chuyên môn để tính toán.

Cách thực hiện:

• Bước 1: Xác định rổ hàng hóa và dịch vụ tiêu biểu: Bao gồm các mặt hàng thiết yếu trong đời sống như thực phẩm, nhà ở, y tế, giáo dục, giao thông,...
• Bước 2: Gán trọng số cho từng mặt hàng: Phản ánh mức độ tiêu thụ và tầm quan trọng của mặt hàng đó đối với người tiêu dùng.
• Bước 3: Thu thập giá cả của các mặt hàng trong rổ: Ghi nhận giá cả thường xuyên của một mẫu số lượng cố định các mặt hàng.
• Bước 4: Áp dụng công thức: Chỉ số lạm phát = (Giá trị CPI hiện tại / Giá trị CPI cơ sở) x 100

Ví dụ:

Giả sử chỉ số CPI của Việt Nam năm 2021 là 100,00; đến năm 2022 tăng lên 105,45. Vậy, tỷ lệ lạm phát năm 2022 so với năm 2021 là:

Chỉ số lạm phát (%) = (106,45 / 100,00) x 100 = 106,45%

Tính chỉ số lạm phát dựa trên chỉ số CPI được sử dụng để đánh giá mức lạm phát và tăng giá trong nền kinh tế (Nguồn: tapchitaichinh)

Lưu ý:

• Tỷ lệ lạm phát có thể được tính toán theo tháng, quý, năm hoặc một khoảng thời gian cụ thể khác.
• Mức độ lạm phát được đánh giá là "ổn định" khi dao động trong khoảng 2-4%/năm, "cao" khi vượt quá 4%/năm.

2 yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ lạm phát

Tỷ lệ lạm phát, thước đo sức khỏe nền kinh tế, luôn ẩn chứa những biến động khó lường. Hai yếu tố then chốt chi phối trực tiếp đến giá trị này chính là giá cả hàng hóa và số lượng hàng hóa.

Giá cả hàng hóa - Năng lực dẫn dắt xu hướng lạm phát

Giá cả hàng hóa và dịch vụ đóng vai trò then chốt trong việc xác định chỉ số lạm phát. Khi giá cả chung tăng cao, giá trị của một đơn vị tiền tệ sẽ giảm sút, dẫn đến xu hướng tăng lạm phát. Ngược lại, sự sụt giảm giá cả chung sẽ góp phần kéo giảm tỷ lệ lạm phát.

Biến động giá cả có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm:

• Thay đổi cung cầu: Khi cầu vượt quá cung, giá cả có xu hướng tăng do sự khan hiếm hàng hóa. Ngược lại, dư thừa cung sẽ khiến giá cả giảm xuống.
• Chi phí sản xuất: Biến động giá nguyên vật liệu, chi phí nhân công, và các khoản chi phí khác ảnh hưởng trực tiếp đến giá thành sản phẩm, từ đó tác động đến giá bán ra thị trường.
• Chính sách kinh tế: Các chính sách tài khóa, tiền tệ của chính phủ có thể tác động đến giá cả hàng hóa, ví dụ như việc tăng thuế, điều chỉnh lãi suất.
• Yếu tố ngoại vi: Biến động giá cả hàng hóa quốc tế, thiên tai, dịch bệnh,... cũng có thể ảnh hưởng đến biến động giá cả trong nước.

Giá cả hàng hóa và dịch vụ đóng vai trò then chốt trong việc xác định chỉ số lạm phát (Nguồn: simplize)

Số lượng hàng hóa - Mảnh ghép hoàn chỉnh bức tranh lạm phát

Bên cạnh giá cả, số lượng hàng hóa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tỷ lệ lạm phát.

• Cung hàng hóa: Khi lượng hàng hóa cung cấp trên thị trường dồi dào, giá cả có xu hướng giảm do áp lực cạnh tranh, góp phần giảm lạm phát. Ngược lại, tình trạng thiếu hụt hàng hóa sẽ đẩy giá cả tăng cao, dẫn đến xu hướng tăng lạm phát.
• Cầu hàng hóa: Nhu cầu tiêu dùng tăng cao cũng có thể khiến giá cả tăng do áp lực lên nguồn cung, góp phần đẩy lạm phát gia tăng.

Sự tương tác giữa giá cả và số lượng hàng hóa, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố kinh tế - xã hội, là nguyên nhân chính dẫn đến biến động tỷ lệ lạm phát. Việc nắm bắt và phân tích hai yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá tình hình kinh tế vĩ mô, xây dựng chính sách điều tiết phù hợp, cũng như đưa ra quyết định đầu tư, tài chính sáng suốt. 

Tóm lại, lạm phát đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống kinh tế - xã hội. Việc theo dõi và nắm bắt chỉ số này thường xuyên là điều cần thiết để tránh những hệ quả tiêu cực. Hy vọng những thông tin trong bài viết sẽ giúp bạn hiểu chuyên sâu hơn về lạm phát, từ đó đưa ra những đánh giá và quyết định phù hợp trong bối cảnh kinh tế hiện tại. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng trên đây chỉ là phương pháp cơ bản, để có được kết quả chính xác nhất cần sử dụng các phương pháp phức tạp hơn và xem xét nhiều yếu tố khác nhau.

Xem thêm

Cách phát hiện gian lận báo cáo tài chính bằng mô hình F-score

10 tiêu chí giúp nhà đầu tư đánh giá sức khỏe tài chính của một doanh nghiệp