Tài chính hành vi trong đầu tư chứng khoán

Trong thị trường đầu tư chứng khoán, không chỉ các yếu tố kỹ thuật và cơ bản mới quyết định thành công của nhà đầu tư mà tâm lý cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng. Tài chính hành vi, một lĩnh vực nghiên cứu đang phát triển mạnh mẽ, khám phá cách mà cảm xúc và nhận thức ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Hiểu rõ các nguyên tắc của tài chính hành vi giúp nhà đầu tư tránh được các sai lầm phổ biến, tối ưu hóa chiến lược đầu tư và đạt được lợi nhuận bền vững.

Giải thích thuật ngữ “Tài chính hành vi" là gì?

Tài chính hành vi (Behavioral Finance) là một lĩnh vực nghiên cứu thuộc kinh tế học và tài chính, tập trung vào việc hiểu cách mà các yếu tố tâm lý và cảm xúc ảnh hưởng đến quyết định tài chính của con người. Thay vì giả định rằng các nhà đầu tư luôn hành động hợp lý và tối ưu, tài chính hành vi thừa nhận rằng con người thường có những thiên lệch trong suy nghĩ và hành động, dẫn đến các quyết định không hoàn toàn dựa trên lý trí.

Những sai lệch và ảnh hưởng này giúp giải thích các hiện tượng bất thường trên thị trường, đặc biệt là các biến động lớn về giá cổ phiếu mà không có nguyên nhân rõ ràng.

Tài chính hành vi là một lĩnh vực nghiên cứu thuộc kinh tế học và tài chính (Nguồn: AzFin)

5 khái niệm cần biết trong tài chính hành vi

Dưới đây là 5 khái niệm mà bạn cần biết trong tài chính hành vi.

Mental Accounting - Kế toán nhận thức

Nhà đầu tư đưa ra quyết định tài chính dựa trên các đánh giá và suy luận cảm tính, thường gây hại cho bản thân mà không nhận thức được điều này. Họ thường gán giá trị và ý nghĩa khác nhau cho cùng một khoản tiền dựa trên cảm xúc nhất thời.

Herd Behavior - Hành vi bầy đàn

Con người có xu hướng bắt chước hành vi của người khác. Trên thị trường chứng khoán, hiện tượng này rất phổ biến, dẫn đến những biến động mạnh mẽ về giá cổ phiếu, có thể tăng hoặc giảm đột ngột.

Emotion Gap - Vấn đề cảm xúc

Quyết định tài chính được đưa ra dựa trên các cảm xúc cực đoan như lo lắng, giận dữ, sợ hãi hoặc hưng phấn. Những cảm xúc này thường khiến con người không thể đưa ra quyết định sáng suốt.

Quyết định tài chính được đưa ra dựa trên các cảm xúc cực đoan (Nguồn: Prudential)

Anchoring - Hiệu ứng thả neo

Nhà đầu tư dựa vào thông tin không liên quan từ quá khứ để đưa ra quyết định hiện tại. Ví dụ, khi quyết định mua cổ phiếu, họ có thể chỉ dựa vào mức giá đỉnh trong quá khứ và coi đó là cơ hội tốt mà không xem xét các yếu tố khác.

Self Attribution - Tự tin quá mức

Nhà đầu tư thường tin rằng các thành công trong quá khứ là kết quả của kỹ năng và kiến thức vượt trội của bản thân, trong khi các thất bại lại được quy cho yếu tố ngoại cảnh. Sự tự tin quá mức này dẫn đến các quyết định đầu tư chủ quan và thiếu thận trọng, bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo và phân tích cần thiết. Kết quả là, họ dễ mắc phải các sai lầm và đưa ra các quyết định không chính xác, gây thiệt hại cho danh mục đầu tư của mình.

Sự tự tin quá mức này dẫn đến các quyết định đầu tư chủ quan và thiếu thận trọng (Nguồn: Yuanta Việt Nam)

Những lầm tưởng không tốt trong tâm lý đầu tư

Khi phân tích chi tiết hơn, nhiều thiên lệch và xu hướng cá nhân đã được xác định. Một số trong số này bao gồm.

• Thiên kiến xác nhận: Giả sử bạn đã có quan điểm riêng về một khoản đầu tư cụ thể. Khi có thông tin mới, bạn sẽ chỉ chú ý và tin tưởng vào những thông tin đồng thuận với ý kiến bạn đã có, ngay cả khi thông tin đó không chính xác.
• Thiên kiến kinh nghiệm: Thiên hướng này xảy ra khi nhà đầu tư dựa vào các sự kiện đã trải qua và tin rằng chúng sẽ lặp lại trong tương lai. Ví dụ, sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và 2009, nhiều nhà đầu tư đã rút khỏi thị trường chứng khoán vì nhớ lại những khó khăn trước đó và nghĩ rằng tương lai cũng sẽ gặp khó khăn. Tuy nhiên, thực tế là kinh tế đã hồi phục và thị trường đã tăng trưởng trở lại trong những năm sau đó.
• Ác cảm thua lỗ: Xu hướng này xuất hiện khi nhà đầu tư tập trung vào thua lỗ hơn là lợi nhuận. Họ ưu tiên bảo vệ khỏi việc mất tiền hơn là kiếm lời từ đầu tư. Vì vậy, nhiều nhà đầu tư thường bán những tài sản mới bắt đầu tăng giá và giữ lại những tài sản đang mất giá trong danh mục đầu tư, thay vì cắt lỗ. Họ tin rằng chưa bán là chưa lỗ và giữ tài sản nghĩa là vẫn còn cơ hội, chờ đợi giá tài sản trở lại mức mua ban đầu.
• Thiên kiến quen thuộc: Thiên lệch này xảy ra khi nhà đầu tư có xu hướng đầu tư vào những gì họ biết rõ. Ví dụ, họ có thể đầu tư vào bất động sản xung quanh khu vực họ sinh sống, các công ty trong nước hoặc doanh nghiệp địa phương, vì cảm thấy an toàn và tự tin hơn với những lựa chọn quen thuộc này.

Một số lầm tưởng sai lầm của nhà đầu tư (Nguồn: Báo Người Lao Động)

Hy vọng bài viết trên đã mang lại những hiểu biết sâu sắc về cách tâm lý và cảm xúc ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư. Bằng việc nhận diện và hiểu rõ các sai lầm nhà đầu tư có thể cải thiện chiến lược của mình.

Xem thêm

3 cốt lõi của thị trường chứng khoán đồng thuận cao, xu hướng tăng trưởng bền vững được củng cố

5 phút tổng hợp chiến lược "theo dấu dòng tiền" trong thị trường chứng khoán tháng 4