Giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam: Những khó khăn và giải pháp

Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam là một trong những công trình hạ tầng quan trọng của Việt Nam, nhằm kết nối hai đầu đất nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng giao thông vận tải. Tuy nhiên, quá trình giải phóng mặt bằng (GPMB) cho dự án này đang đối mặt với nhiều thách thức, ảnh hưởng đến tiến độ và đời sống của người dân. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam, tác động đến cộng đồng và đề xuất các giải pháp khả thi.

Những khó khăn trong giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam

Giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam không chỉ là thách thức về quy mô mà còn tiềm ẩn nhiều vấn đề về thủ tục, tài chính và xã hội. Để hiểu rõ hơn, chúng ta sẽ cùng xem xét các khía cạnh cụ thể sau đây.

Quy mô và phạm vi dự án rộng lớn

Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam có chiều dài khoảng 1.541 km, đi qua địa phận 20 tỉnh, thành phố. Sơ bộ tổng nhu cầu sử dụng đất của dự án khoảng 10.827 ha, với số dân tái định cư ước tính khoảng 120.836 người. 

Quy mô lớn và phạm vi rộng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương, nhưng cũng làm tăng độ phức tạp trong công tác GPMB.

Khó khăn trong định giá và đền bù đất đai

Việc xác định giá trị đất đai để đền bù cho người dân là một thách thức lớn. Sự chênh lệch giữa giá thị trường và giá do Nhà nước quy định thường dẫn đến bất đồng, khiếu nại từ phía người dân. Ngoài ra, thiếu một khung đền bù thống nhất trong thu hồi đất cũng gây ra sự không đồng đều và bất công bằng trong quá trình đền bù.

Tái định cư và ổn định đời sống người dân

Việc di dời một số lượng lớn hộ dân đòi hỏi phải có kế hoạch tái định cư chi tiết, đảm bảo người dân có nơi ở mới với điều kiện sống tương đương hoặc tốt hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều dự án trước đây gặp khó khăn trong việc cung cấp hạ tầng cơ bản và dịch vụ thiết yếu tại khu tái định cư, ảnh hưởng đến đời sống và sinh kế của người dân.

Thủ tục hành chính xử lý phức tạp

Quy trình GPMB thường kéo dài do thủ tục hành chính phức tạp, sự chồng chéo trong quản lý giữa các cơ quan và thiếu sự phối hợp đồng bộ. Điều này dẫn đến chậm trễ trong tiến độ dự án, tăng chi phí và giảm hiệu quả đầu tư.

Giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam còn gặp nhiều khó khăn (Ảnh: VietnamPlus)

Những ảnh hưởng đến người dân khi tiến hành giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam

Việc triển khai dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam mang lại nhiều lợi ích kinh tế - xã hội, nhưng cũng gây ra những tác động không nhỏ đến đời sống của người dân trong vùng dự án. Dưới đây là những ảnh hưởng chính và các khía cạnh cần được chú ý.

Mất đất và sinh kế

Việc thu hồi đất để phục vụ dự án ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của nhiều hộ gia đình, đặc biệt là những người phụ thuộc vào nông nghiệp hoặc kinh doanh nhỏ lẻ. Theo Báo Pháp Luật, dự án dự kiến sử dụng khoảng 10.827 ha đất, buộc hơn 120.000 người dân phải tái định cư. Đây là một con số không hề nhỏ, đặt ra nhiều thách thức trong việc đảm bảo đời sống ổn định cho người dân.

Một trong những khó khăn lớn nhất là vấn đề chuyển đổi nghề nghiệp. Đối với những người dân vốn quen với công việc nông nghiệp, việc chuyển sang các ngành nghề phi nông nghiệp là thách thức lớn do thiếu kỹ năng và kiến thức chuyên môn. Họ phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường lao động, nơi lực lượng lao động có kinh nghiệm luôn chiếm ưu thế.

Bên cạnh đó, cuộc sống tại các khu tái định cư cũng chưa thực sự đảm bảo. Một số khu vực thiếu cơ sở hạ tầng cơ bản như điện, nước, y tế, và giáo dục, làm giảm chất lượng sống. Ngoài ra, việc di dời còn phá vỡ các mối quan hệ xã hội vốn có, khiến nhiều người cảm thấy cô lập và khó hòa nhập vào môi trường sống mới. 

Tâm lý bất an và phản ứng xã hội

Nhiều người không được cung cấp đầy đủ thông tin về dự án, quyền lợi và nghĩa vụ của họ, dẫn đến hoang mang và lo lắng. Đặc biệt, sự chênh lệch giữa giá đền bù và giá thị trường đã khiến nhiều người cảm thấy bất công, từ đó bức xúc và phản đối.

Giải phóng mặt bằng xây dựng đường sắt cao tốc Bắc - Nam có thể gây ảnh hưởng đến cuộc sống người dân (Ảnh: Báo Dân tộc và Phát triển)

Đề xuất một số giải pháp

Để giải quyết hiệu quả các thách thức trong công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) cho dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam, cần triển khai một số giải pháp cụ thể như sau:

• Xây dựng khung pháp lý và cơ chế đặc thù: Chính phủ cần thiết lập các cơ chế và chính sách đặc thù nhằm hỗ trợ công tác GPMB. Đồng thời, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính và tăng cường phân cấp, ủy quyền cho địa phương sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ thực hiện. 
• Đảm bảo minh bạch và tham gia của người dân: Việc công khai thông tin về dự án, quy trình GPMB và chính sách đền bù là cần thiết để người dân hiểu rõ. Các buổi họp dân, tham vấn cộng đồng và việc thiết lập các kênh thông tin chính thức sẽ là những biện pháp hữu hiệu trong việc này.
• Tăng cường giám sát và trách nhiệm giải trình: Thiết lập cơ chế giám sát độc lập để theo dõi tiến độ và chất lượng công tác GPMB là cần thiết để đảm bảo quyền lợi của người dân được bảo vệ. Đồng thời, quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan sẽ tránh tình trạng đùn đẩy, thiếu trách nhiệm.
• Học hỏi kinh nghiệm từ các dự án trước: Việc rút kinh nghiệm từ các dự án hạ tầng lớn trước đây, như đường dây 500kV mạch 3 và đường bộ cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2, sẽ giúp áp dụng các biện pháp hiệu quả trong công tác GPMB.

Một số giải pháp thúc đẩy việc giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam (Ảnh: Báo điện tử Chính Phủ)

Giải phóng mặt bằng đường sắt cao tốc Bắc - Nam là một nhiệm vụ phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, địa phương và sự đồng thuận của người dân. Việc nhận diện rõ các khó khăn, tác động và triển khai các giải pháp phù hợp sẽ góp phần đảm bảo tiến độ dự án, đồng thời bảo vệ quyền lợi và nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng bị ảnh hưởng.

Xem thêm

Cập nhật quy hoạch cao tốc Bắc - Nam tuyến qua Bình Định

Cập nhật lộ trình hoàn thành dự án thành phần của cao tốc Bắc - Nam năm 2025