Đáo hạn phái sinh là gì? Có ảnh hưởng tới thị trường không?

Trong thế giới tài chính, chứng khoán phái sinh đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý rủi ro và tạo cơ hội lợi nhuận. Một trong những kiến thức cơ bản về chứng khoán mà nhà đầu tư cần hiểu rõ là đáo hạn chứng khoán phái sinh. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm trên về nhiều khía cạnh để quá trình giao dịch của bạn thuận lợi và tạo ra lợi nhuận cao.

Tìm hiểu đáo hạn chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở này có thể là cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, chỉ số, lãi suất, hoặc các tài sản tài chính khác. Chứng khoán phái sinh được sử dụng phổ biến trong việc phòng ngừa rủi ro, đầu cơ và cải thiện hiệu quả đầu tư.

Đáo hạn chứng khoán phái sinh là thời điểm mà các hợp đồng phái sinh như hợp đồng tương lai hoặc quyền chọn, kết thúc và các bên liên quan thực hiện các nghĩa vụ tài chính được quy định theo hợp đồng. Khi hợp đồng đáo hạn, người nắm giữ hợp đồng phải quyết định thực hiện giao dịch cơ sở hoặc đóng vị thế của họ.

Thời gian đáo hạn chứng khoán phái sinh khi nào?

Thời điểm đáo hạn của chứng khoán phái sinh thường được xác định rõ ràng khi hợp đồng được thiết lập. Đối với hợp đồng tương lai, thời điểm đáo hạn có thể là ngày cuối cùng của tháng, quý, hoặc một thời điểm cụ thể được quy định bởi sàn giao dịch. 

Ví dụ, hợp đồng tương lai VN30F2201 bắt đầu giao dịch từ ngày 20/11/2021 và kết thúc vào ngày 21/01/2022. Trong giai đoạn đầu, hầu như các nhà đầu tư không thay đổi nhiều về hoạt động giao dịch, thị trường khá ảm đạm cho đến ngày 15/12/2021. Đặc biệt, vào hai ngày 19 và 20/01/2022, giá thị trường đã giảm mạnh trước thời điểm đáo hạn.

Chứng khoán phái sinh là kiến thức cơ bản về chứng khoán (Nguồn: Dandautu)

Thị trường có bị ảnh hưởng bởi đáo hạn phái sinh không?

Đáo hạn phái sinh có thể gây ra biến động đáng kể trên thị trường tài chính. Nguyên nhân chính là do sự tập trung của các lệnh mua và bán vào thời điểm đáo hạn, dẫn đến sự thay đổi nhanh chóng về giá cả. Điều này thường thấy rõ nhất trong các hợp đồng tương lai chỉ số, khi các nhà đầu tư và nhà giao dịch đều muốn điều chỉnh hoặc đóng các vị thế của họ trước khi hợp đồng đáo hạn. Vào thời điểm đáo hạn hợp đồng tương lai chỉ số VN30, các nhà đầu tư có thể thấy sự biến động mạnh về giá trị của chỉ số VN30, do các lệnh mua và bán được thực hiện đồng loạt. 

Điều gì sẽ xảy ra nếu đến ngày hợp đồng tương lai đáo hạn mà không đóng vị thế?

Nếu một nhà đầu tư không đóng vị thế của mình vào ngày hợp đồng tương lai đáo hạn thì phải thực hiện nghĩa vụ tài chính theo hợp đồng đó. Có hai hình thức thanh toán chính khi hợp đồng tương lai đáo hạn:

• Thanh toán vật chất (Physical Settlement): Nhà đầu tư phải giao nhận tài sản cơ sở theo hợp đồng. Ví dụ, nếu hợp đồng tương lai là về một loại hàng hóa, nhà đầu tư phải giao nhận hàng hóa đó.
• Thanh toán tiền mặt (Cash Settlement): Nhà đầu tư sẽ nhận hoặc trả một khoản tiền tương ứng với chênh lệch giữa giá hợp đồng và giá thị trường của tài sản cơ sở vào thời điểm đáo hạn.

Hình thức thanh toán phụ thuộc vào loại hợp đồng và quy định của sàn giao dịch nơi hợp đồng được giao dịch.

Thời điểm đáo hạn ảnh hưởng đến chiến lược đầu tư (Nguồn: Tapchitaichinh)

Giá thanh toán sẽ như thế nào nếu ngày đáo hạn hợp đồng tương lai mà không đóng vị thế?

Giá thanh toán khi hợp đồng tương lai đáo hạn được xác định dựa trên giá trị của tài sản cơ sở vào thời điểm đó. Thông thường, giá thanh toán được tính bằng cách lấy giá trung bình của tài sản cơ sở trong một khoảng thời gian cụ thể vào ngày đáo hạn. Đối với hợp đồng tương lai chỉ số, giá thanh toán có thể được tính dựa trên giá trung bình của chỉ số trong 30 phút cuối cùng trước khi thị trường đóng cửa vào ngày đáo hạn. Nếu nhà đầu tư không đóng vị thế của mình thì phải thanh toán dựa trên giá này. 

Giả sử bạn đang nắm giữ hợp đồng tương lai VN30F2407, với ngày đáo hạn là 20/07/2024. Vào ngày đó, bạn đã đặt lệnh mua hợp đồng VN30F2407 với giá 1250.

• Giá hợp đồng VN30F2407 vào cuối phiên đóng cửa: 1252
• Chỉ số VN30 vào cuối phiên ATC ngày 20/07/2024: 1255.05

Lúc này, nếu bạn đặt lệnh bán với giá ATC, hợp đồng sẽ được thanh toán lãi/lỗ theo giá đóng cửa là 1252. Tuy nhiên, nếu bạn không đóng vị thế của mình, hợp đồng sẽ thanh toán lãi/lỗ dựa trên chỉ số VN30 là 1255.05.

Nhà đầu tư cần tìm hiểu rõ trước khi tham gia thị trường (Nguồn: Giacatloi)

Đáo hạn phái sinh kiến thức cơ bản về chứng khoán quan trọng mà bất kỳ nhà đầu tư nào cũng nên tìm hiểu trước khi tham gia thị trường. Nó không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến các vị thế của nhà đầu tư mà còn có thể gây ra biến động lớn. Bằng cách nắm vững khái niệm và thời điểm đáo hạn, nhà đầu tư có thể đưa ra các chiến lược giao dịch hiệu quả và quản lý rủi ro tốt hơn. Việc chuẩn bị và hiểu rõ về quy trình đáo hạn cũng giúp nhà đầu tư tránh được những sai lầm không cần thiết và tận dụng được cơ hội lợi nhuận từ các biến động thị trường liên quan đến đáo hạn phái sinh.

Xem thêm

Các loại biểu đồ có thể sử dụng để phân tích bảng giá chứng khoán SSI là gì?

Giao dịch tài chính đầu tư quỹ mở và chứng khoán riêng lẻ có điểm gì khác nhau?